Craquelé de realité

Stel je voor dat je een rol speelt in een toneelstuk. Het decor is schitterend en overtuigend, je mede-acteurs doen goed hun best. Je speelt al zolang mee dat je in je rol bent gaan geloven. Maar toch, af en toe verschuift een decorstuk en kun je achter de coulissen kijken. Voor even kun je zien dat het spel waarin je speelt slechts een gekunsteld deel van een grotere werkelijkheid moet zijn.

Net als in de film The Truman Show, waarin Truman Burbank (Jim Carrey) af en toe haarscheurtjes ontdekt in een verder shiny happy world, blijkt uit kwantummechanische experimenten dat ook wij in een werkelijkheid leven die zijn best doet de schone schijn overeind te houden.

Kwantummechanica leert ons dat iets zich in een onbepaalde toestand bevindt zolang het nog niet is waargenomen. Door het waar te nemen, verdwijnt de onbepaaldheid en is het vanaf dan óf zus, óf zo.

Voorbeeld: Rita Verdonk kan linksom, rechtsom of recht door zee. Onbepaald. Haar politieke programma is nog niet waargenomen. Echter, zodra ze de politieke arena betreedt, waar het wachten nog op is, wordt ze ogenblikkelijk bepaald (en gaat waarschijnlijk rechtsom).

Dit gekke fenomeen blijkt uit het "dubbele spleet" experiment (zie hier voor een filmpje daarover), waarin een elektron of een lichtdeeltje zich als een golf gedraagt totdat het wordt waargenomen (waarna het een deeltje wordt). De waarneming alleen is dus voldoende om het gedrag van het deeltje daarna te wijzigen. Een uitgebreide versie van dit experiment, de delayed choice quantum eraser (zie hier), bewijst dat dit gekke fenomeen nog veel gekker is. In dit experiment wordt de waarneming van het deeltje namelijk uitgesteld. Als de waarneming uiteindelijk toch gedaan wordt, heeft het deeltje al een stukje geschiedenis achter de rug. Nu blijkt dat die geschiedenis zich aanpast aan wat is waargenomen. Het lijkt er op dat uit meerdere geschiedenissen die geschiedenis gekozen wordt, die het beste past bij de waarneming. Ook al is de duur van dat stukje geschiedenis bijvoorbeeld duizend jaar. Het is net alsof iemand achter de coulissen rent en vliegt om haarscheurtjes te lijmen.

Over de interpretatie van wat we via experimenten te weet komen wordt nog gediscussieerd. Misschien bestaan al die verschillende geschiedenislijnen wel parallel naast elkaar en bevaren wij een uitgestrekte tijdzee en zien we ons schuimspoor achter ons als de enige echte tijdlijn.